Niepełnosprawność a wiek senioralny. Z jakimi chorobami powodującymi niepełnosprawność zmagają się seniorzy?
- Razem w Opiece
- 18 cze
- 5 minut(y) czytania
Zaktualizowano: 22 lip
Wraz z wiekiem wzrasta ryzyko wystąpienia wielu schorzeń, które mogą prowadzić do trwałej lub czasowej niepełnosprawności. Najczęstsze z nich to:
Choroby układu kostno-stawowego
Osteoporoza
To choroba, która prowadzi do zmniejszenia gęstości i jakości kości, przez co stają się one bardziej kruche i podatne na złamania.
Przyczyny:
Naturalne starzenie się organizmu - po 30. roku życia zaczyna się spadek masy kostnej.
Niedobór wapnia i witaminy D - ważnych składników dla utrzymania zdrowych kości.
Brak aktywności fizycznej - szczególnie ćwiczeń wzmacniających kości.
Czynniki hormonalne - np. spadek estrogenów w okresie menopauzy (u kobiet).
Genetyka - ryzyko osteoporozy może być dziedziczne.
Niektóre choroby i leki - np. długotrwałe stosowanie glikokortykosteroidów, choroby tarczycy.
Objawy:
Początkowo brak objawów. Choroba rozwija się powoli i może przebiegać bez zauważalnych objawów.
Złamania kości zwłaszcza kręgów, biodra i nadgarstków, często bez poważnych urazów.
Ból pleców spowodowany złamaniem kręgów.
Zmniejszenie wzrostu z powodu złamań i kompresji kręgów.
Profilaktyka i leczenie:
Dieta bogata w wapń i witaminę D- ważne dla zdrowia kości.
Regularna aktywność fizyczna- szczególnie ćwiczenia obciążające kości, takie jak chodzenie, bieganie, czy treningi siłowe.
Leki- w zależności od stanu pacjenta, leki poprawiające gęstość kości
Unikanie używek- palenie papierosów i nadmierne picie alkoholu zwiększają ryzyko osteoporozy.
Więcej informacji:
Choroba zwyrodnieniowa stawów (artroza)
Artroza to przewlekła, postępująca choroba stawów, polegająca na zużyciu i degeneracji chrząstki stawowej oraz zmianach w strukturze kości i tkanek okołostawowych. Najczęściej dotyczy: stawów kolanowych, biodrowych, kręgosłupa, palców rąk.
Przyczyny:
wiek (naturalne zużycie stawów),
nadwaga i otyłość (obciążenie stawów),
urazy i przeciążenia stawów,
wady postawy, nieprawidłowy sposób chodzenia,
czynniki genetyczne.
Objawy:
ból stawów, nasilający się przy ruchu,
sztywność poranna (zwykle <30 minut),
ograniczenie zakresu ruchu,
trzeszczenie w stawach,
obrzęk i deformacja stawu (w zaawansowanych stadiach).
Leczenie:
leczenie objawowe- leki przeciwbólowe i przeciwzapalne,
fizjoterapia- ćwiczenia poprawiające ruchomość i wzmacniające mięśnie,
redukcja masy ciała- w przypadku nadwagi,
zabiegi ortopedyczne- w ciężkich przypadkach (np. endoproteza stawu),
suplementacja- glukozamina, chondroityna (nie zawsze skuteczna, ale stosowana).
Profilaktyka:
regularna, umiarkowana aktywność fizyczna,
ochrona stawów przed przeciążeniami,
utrzymanie prawidłowej masy ciała.
Więcej informacji:
Choroby neurologiczne
Udar mózgu
Jedna z głównych przyczyn nagłej niepełnosprawności u osób starszych. Udar mózgu to nagłe zaburzenie krążenia krwi w mózgu, prowadzące do uszkodzenia komórek nerwowych. Może prowadzić do trwałych uszkodzeń mózgu, a nawet śmierci.
Rodzaje udaru:
Udar niedokrwienny (ok. 80–85%)- spowodowany zablokowaniem naczynia krwionośnego (np. przez skrzep).
Udar krwotoczny - spowodowany pęknięciem naczynia i wylewem krwi do mózgu.
Objawy:
nagłe osłabienie lub paraliż jednej strony ciała,
opadnięcie kącika ust,
trudności w mówieniu i rozumieniu mowy,
zaburzenia widzenia,
silny ból głowy, zawroty głowy, utrata przytomności.
Szybka reakcja – zasada FAST:
F (Face) opadająca twarz,
A (Arms) osłabienie rąk,
S (Speech) problemy z mową,
T (Time) czas (!!!) dzwoń na 112 natychmiast!
Leczenie i profilaktyka:
szybka hospitalizacja- „czas to mózg”,
rehabilitacja neurologiczna,
zdrowa dieta, aktywność fizyczna,
leczenie nadciśnienia, cukrzycy, migotania przedsionków,
rzucenie palenia i unikanie alkoholu.
Choroba Parkinsona
To postępujące, neurodegeneracyjne schorzenie ośrodkowego układu nerwowego, które prowadzi do zaburzeń ruchowych. Spowodowana jest niedoborem dopaminy- neuroprzekaźnika odpowiedzialnego m.in. za kontrolę ruchów.
Objawy:
drżenie (tremor) rąk, głównie w spoczynku,
spowolnienie ruchów (bradykinezja),
sztywność mięśni,
problemy z utrzymaniem równowagi,
zaburzenia mowy i mimiki (tzw. maskowata twarz),
zmiany nastroju, depresja, problemy z pamięcią (w późniejszych stadiach).
Przyczyny:
Nie są do końca znane. Czynniki genetyczne i środowiskowe mogą odgrywać rolę. Najczęściej choroba rozwija się po 60. roku życia.
Leczenie:
brak lekarstwa na całkowite wyleczenie,
leczenie objawowe: leki zwiększające poziom dopaminy,
rehabilitacja ruchowa, fizjoterapia, logopedia,
w niektórych przypadkach – głęboka stymulacja mózgu.
Choroba Alzheimera i inne otępienia.
Wpływają na pamięć, orientację, zdolność komunikacji, prowadząc do zależności od opiekunów.
Choroba Alzheimera to przewlekła i postępująca choroba neurodegeneracyjna mózgu, prowadząca do otępienia (demencji). Najczęściej występuje u osób starszych (po 65. roku życia), ale może też wystąpić wcześniej.
Objawy:
zaburzenia pamięci (zwłaszcza krótkotrwałej),
trudności z mówieniem i pisaniem,
dezorientacja w czasie i przestrzeni,
trudności w rozpoznawaniu bliskich osób,
zmiany nastroju i zachowania,
utrata samodzielności w codziennych czynnościach.
Przyczyny:
odkładanie się w mózgu złogów białka beta-amyloidu i białka tau,
czynniki genetyczne i wiek,
możliwe czynniki środowiskowe i styl życia.
Leczenie:
brak leku na całkowite wyleczenie,
leczenie objawowe (leki poprawiające pamięć i koncentrację),
terapia zajęciowa, wsparcie psychologiczne, opieka długoterminowa,
ważne: aktywizacja umysłowa, ruch, kontakt z bliskimi.
Choroby sercowo-naczyniowe:
Niewydolność serca, choroba wieńcowa
Niewydolność serca to stan, w którym serce nie jest w stanie pompować krwi w ilości wystarczającej do zaspokojenia potrzeb organizmu.
Objawy:
duszność,
zmęczenie, osłabienie,
obrzęki nóg i kostek,
kołatanie serca,
szybkie męczenie się.
Przyczyny:
choroba wieńcowa,
nadciśnienie tętnicze,
zawał serca,
wady zastawek serca,
kardiomiopatie.
Leczenie:
leki (np. moczopędne, beta-blokery, inhibitory ACE),
zmiana stylu życia (dieta, aktywność fizyczna),
w ciężkich przypadkach: wszczepienie rozrusznika lub przeszczep serca.
Nadciśnienie tętnicze
Nadciśnienie tętnicze to przewlekłe podwyższenie ciśnienia krwi powyżej normy. Uznaje się, że wartości ≥140/90 mmHg oznaczają nadciśnienie. Zwiększa ryzyko udaru.
Objawy:
Często przebiega bezobjawowo (tzw. „cichy zabójca”), ale mogą się pojawić:
bóle głowy (zwłaszcza z tyłu głowy),
zawroty głowy,
kołatanie serca,
zmęczenie, szumy uszne, krwawienia z nosa.
Przyczyny:
pierwotne (samoistne)- bez jednej konkretnej przyczyny (najczęstsze),
wtórne- związane z chorobami nerek, zaburzeniami hormonalnymi, przyjmowaniem leków.
Czynniki ryzyka:
otyłość,
brak aktywności fizycznej,
nadmiar soli w diecie,
stres, palenie, alkohol,
predyspozycje genetyczne.
Leczenie i profilaktyka:
zmiana stylu życia (dieta niskosodowa, aktywność fizyczna, unikanie stresu),
redukcja masy ciała,
regularne pomiary ciśnienia,
leki przeciwnadciśnieniowe (np. diuretyki, ACE-inhibitory, beta-blokery).
Inne istotne czynniki:
Cukrzyca
To przewlekła choroba metaboliczna, w której organizm ma problem z regulacją poziomu glukozy (cukru) we krwi – z powodu niedoboru lub nieprawidłowego działania insuliny.
Rodzaje:
Typ 1 - autoimmunologiczna, trzustka nie produkuje insuliny; zwykle zaczyna się w dzieciństwie lub młodości.
Typ 2 - insulinooporność i niedobór insuliny; najczęstszy typ, często związany z otyłością i stylem życia.
Cukrzyca ciążowa- pojawia się w ciąży, zwykle ustępuje po porodzie.
Objawy:
częste oddawanie moczu,
nadmierne pragnienie,
zmęczenie,
utrata masy ciała (głównie w typie 1),
niewyraźne widzenie,
wolne gojenie ran.
Powikłania:
uszkodzenie nerek, oczu, nerwów,
choroby serca i naczyń,
stopa cukrzycowa (owrzodzenia, infekcje).
Leczenie i profilaktyka:
dieta z niskim indeksem glikemicznym,
regularna aktywność fizyczna,
kontrola masy ciała,
leki doustne lub insulina (w zależności od typu),
regularne badania poziomu cukru we krwi (glikemia).
Jakie są prawidłowe wartości?
Nowotwory- skutki leczenia lub progresja choroby ograniczają sprawność.
Problemy sensoryczne- zaburzenia wzroku (zaćma, jaskra) i słuchu powodujące wykluczenie społeczne.
2. Dane statystyczne Polski
Dane GUS i Eurostat:
Osoby 60+ stanowią ok. 25% populacji Polski, a liczba ta rośnie. Prawie 50% osób powyżej 65 roku życia ma co najmniej jedną formę niepełnosprawności. Niepełnosprawność ruchowa dotyczy ok. 35% seniorów. Problemy ze wzrokiem i słuchem występują u ponad 30% starszych osób. Około 15% seniorów wymaga pomocy przy podstawowych czynnościach dnia codziennego (ADL – Activities of Daily Living).
3. Placówki i formy wsparcia seniorów z niepełnosprawnościami
Placówki:
Domy Pomocy Społecznej (DPS) – dla osób wymagających całodobowej opieki
Zakłady Opiekuńczo-Lecznicze (ZOL) – dla osób starszych po hospitalizacji, z przewlekłymi schorzeniami.
Domy Dziennego Pobytu (DDP) – wsparcie dzienne, zajęcia aktywizujące, pomoc opiekuńcza.
Środowiskowe Domy Samopomocy- szczególnie dla osób z chorobami psychicznymi lub otępiennymi.
Hospicja domowe i stacjonarne- dla osób w terminalnym stanie.
Programy pomocowe i instytucje:
MRPiPS Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej:
Program „Senior+” Tworzenie i rozwój dziennych placówek dla seniorów. Aktywność społeczna, opieka dzienna, warsztaty.
Program Opieka Wytchnieniowa
Program Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością
Program Centra Opiekuńczo Mieszkalne
Programy PFRON:
„Aktywny samorząd”- wsparcie dla osób z niepełnosprawnością w zdobywaniu sprzętu, rehabilitacji.
Dofinansowanie do sprzętu ortopedycznego, likwidacja barier architektonicznych.
NFZ- refundacja rehabilitacji i sprzętu ortopedycznego. W tym ortezy, wózki, łóżka rehabilitacyjne.
Program „Opieka 75+”
Wsparcie z MOPS/OPS
Usługi opiekuńcze, posiłki, zasiłki, teleopieka. Karta Dużej Rodziny / Karta Seniora / Ogólnopolska Karta Seniora. Zniżki na leki, transport, wydarzenia kulturalne.
Starzenie się społeczeństwa oznacza wzrost liczby seniorów z niepełnosprawnościami.
Kluczowe wyzwania to: dostępność usług opiekuńczych, wsparcie dla opiekunów, rozwój infrastruktury bez barier, integracja społeczna.
Komentarze