Higiena jamy ustnej u osób starszych i chorych. Jak ją odpowiednio przeprowadzić?

Higiena jamy ustnej u osób starszych i chorych jest istotnym aspektem zdrowia, wpływającym nie tylko na stan jamy ustnej, ale również na ogólne samopoczucie i jakość życia. Osoby starsze często borykają się z różnymi problemami zdrowotnymi, które mogą wpływać na ich zdolność do samodzielnej pielęgnacji jamy ustnej.

Podstawowe zabiegi

Utrzymanie dobrej higieny jamy ustnej jest kluczowe dla zapobiegania chorobom zębów i dziąseł, które mogą prowadzić do infekcji, bólu, a nawet poważniejszych schorzeń ogólnych, takich jak choroby serca, cukrzyca czy zapalenie płuc.

Szczotkowanie zębów: Zaleca się codzienne szczotkowanie zębów co najmniej dwa razy dziennie za pomocą pasty z fluorem. Osoby starsze powinny stosować miękką szczoteczkę, aby uniknąć podrażnień.

Nitkowanie: Używanie nitki dentystycznej przynajmniej raz dziennie, aby usunąć resztki pokarmowe i płytkę nazębną z przestrzeni między zębowych, co jest szczególnie ważne w przypadku osób z protezami.

Płukanie jamy ustnej: Stosowanie płynów do płukania ust, które pomagają w eliminacji bakterii i poprawiają świeżość oddechu.

Protezy zębowe

Osoby starsze mogą nosić protezy zębowe całkowite lub częściowe. Dobrze dopasowane protezy są kluczowe dla uniknięcia podrażnień, bólu oraz problemów z mówieniem i jedzeniem.

Higiena protez

Codzienne czyszczenie: Protezy powinny być czyszczone codziennie, najlepiej po każdym posiłku. Należy używać specjalnych środków czyszczących przeznaczonych do protez. Zwykła pasta do zębów może być zbyt abrazyjna i uszkodzić powierzchnię protezy.

Nocne przechowywanie: Protezy należy zdejmować na noc, aby dać uśmiechowi odpocząć i przechowywać je w wodzie lub specjalnym płynie, aby zapobiec ich odkształceniu. 

Grzyby jamy ustnej

Grzybica jamy ustnej, najczęściej spowodowana przez drożdżaki z rodzaju Candida (kandydoza), jest powszechnym problemem u osób starszych, zwłaszcza tych noszących protezy.

Objawy kandydozy to:

• białe plamy na języku, dziąsłach i wewnętrznej stronie policzków,

• ból, pieczenie oraz dyskomfort w jamie ustnej,

• trudności w połykaniu i jedzeniu.

Leczenie obejmuje:

• leki przeciwgrzybicze (w leczeniu kandydozy stosowane są leki miejscowe, takie jak nystatyna, a w przypadku cięższych infekcji leki doustne, takie jak flukonazol);

• zalecenia dotyczące higieny (utrzymywanie czystości jamy ustnej oraz protez, regularne nawilżanie błony śluzowej, np. poprzez picie wody, aby zapobiec suchości).

Odleżyny w jamie ustnej

Odleżyny mogą występować u osób z ograniczoną mobilnością, które spędzają dłuższy czas w jednej pozycji, co prowadzi do ucisku na błonę śluzową jamy ustnej. 

Objawy:

• ból i dyskomfort w obszarze odleżyny,

• zmiany w kolorze błony śluzowej, mogące wskazywać na owrzodzenia lub uszkodzenia.

W przypadku wystąpienia objawów odleżyn konieczna jest konsultacja z lekarzem, aby ocenić stopień uszkodzenia i zaplanować odpowiednie leczenie. Leczenie i zapobieganie obejmuje:

• zmianę pozycji (regularne zmiany pozycji ciała pacjenta, aby zmniejszyć ucisk na błonę śluzową),

• pielęgnację błony śluzowej (używanie nawilżaczy oraz środków łagodzących ból, takich jak płukanki z soli fizjologicznej).

Afty

Afty to bolesne owrzodzenia, które mogą występować w jamie ustnej z różnych powodów, takich jak stres, urazy mechaniczne, niedobory żywieniowe (np. witamin B12, żelaza) lub zmiany hormonalne.

Objawy to:

• owrzodzenia na błonie śluzowej jamy ustnej, zazwyczaj okrągłe, białe lub żółte z czerwoną obwódką,

• ból, szczególnie podczas jedzenia lub picia.

Leczenie polega na:

• podawaniu miejscowych środków znieczulających (preparaty, które mogą złagodzić ból, np. żele lub maści),

• stosowaniu płukanek (płukanie jamy ustnej solą lub sodą oczyszczoną w celu przyspieszenia gojenia),

• dostosowaniu diety (unikanie ostrych, kwaśnych lub twardych pokarmów, które mogą podrażniać afty. Warto również zadbać o dietę bogatą w witaminy i minerały).

Uszkodzenia mechaniczne

Uszkodzenia mechaniczne w jamie ustnej mogą wynikać z noszenia niewłaściwie dopasowanych protez, urazów, a także z twardych pokarmów.

Objawy to ból, krwawienie, a czasem widoczne uszkodzenia błony śluzowej.

Leczenie obejmuje:

• konsultację dentystyczną (w przypadku uszkodzeń mechanicznych należy jak najszybciej skonsultować się z dentystą, aby ocenić stopień uszkodzenia i zaplanować leczenie),

• pielęgnacji (używanie łagodzących środków do pielęgnacji jamy ustnej, takich jak płukanki z sody oczyszczonej, aby przyspieszyć gojenie).

Jak dbać o „uśmiech”, gdy samodzielność zanika 

W miarę starzenia się i utraty samodzielności istotne jest, aby dbać o zdrowie jamy ustnej, nawet jeśli samodzielne szczotkowanie i nitkowanie staje się trudniejsze. Oto kilka praktycznych wskazówek:

• Opiekunowie powinni być dobrze poinformowani o technikach higieny jamy ustnej i konieczności regularnej pielęgnacji (edukacja).

• Opiekunowie mogą pomagać w codziennym szczotkowaniu zębów oraz czyszczeniu protez (codzienna pomoc).

• Istnieją narzędzia, takie jak długie szczoteczki do zębów lub uchwyty, które mogą ułatwić osobom starszym samodzielne szczotkowanie (ułatwienie dostępności poprzez specjalistyczne narzędzia).

• Użycie nawilżających sprayów do jamy ustnej może pomóc w zapobieganiu suchości, co ułatwia jedzenie i picie (gadżety do pielęgnacji).

• Osoby starsze powinny regularnie odwiedzać dentystę, aby monitorować stan jamy ustnej i wykonywać profesjonalne czyszczenie (regularne wizyty u stomatologa).

• Osoby starsze mogą czuć się zaniepokojone lub przygnębione z powodu utraty samodzielności. Ważne jest, aby zapewnić im wsparcie emocjonalne i przypominać o znaczeniu zachowania zdrowego uśmiechu. 

Higiena jamy ustnej u osób starszych i chorych wymaga szczególnej uwagi i systematyczności. Regularna pielęgnacja, świadomość potencjalnych problemów oraz współpraca z dentystą mogą znacząco poprawić jakość życia tych pacjentów. Odpowiednie wsparcie ze strony opiekunów, a także dostęp do specjalnych narzędzi mogą pomóc w utrzymaniu zdrowia jamy ustnej, nawet gdy samodzielność jest ograniczona.

autorka wpisu: Wioletta Kaniewska - od 4 lat pracuje jako opiekun osób starszych w Dziennym Domu Pobytu Dla Osób Starszych „Alternatywy” w Zielonej Górze. Aktualnie kończy szkołę w zawodzie Opiekun medyczny. Jako opiekun darzy podopiecznych bardzo dużym szacunkiem i zrozumieniem. Praca z osobami z niepełnosprawnościami i zależnymi daje jej dużą satysfakcję, ponieważ takie wsparcie jest kluczowym elementem dla seniorów i ich rodzin, które potrzebują specjalistycznej pomocy.

Źródła:

Afty u dorosłych i dzieci – przyczyny, objawy i leczenie [online], (bez daty). Klinika dentystyczna Dentaxo. [Dostęp 10.06.2025]. Dostępny w: https://www.dentaxo.pl/blog/afta-w-buzi/.

Co to jest kandydoza jamy ustnej? [online], (bez daty). Chroń swoje dziąsła z parodontax. [Dostęp 10.06.2025]. Dostępny w: https://www.parodontax.pl/co-nowego/what-is-oral-thrush.

Grzybica jamy ustnej - rodzaje, objawy, przyczyny | Diag.pl [online], (bez daty). Pacjent - Diagnostyka Laboratoria Medyczne. [Dostęp 10.06.2025]. Dostępny w: https://diag.pl/pacjent/artykuly/grzybica-jamy-ustnej-powody-wystepowania-i-sposoby-diagnostyki.

Higiena jamy ustnej u seniora [online], (bez daty). Pacjent. [Dostęp 10.06.2025]. Dostępny w: https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/higiena-jamy-ustnej-u-seniora.

Jak dbać o protezę zębową? Porady [online], (bez daty). Stomatolog Mińsk Mazowiecki | Dentysta | Gabinet stomatologiczny. [Dostęp 10.06.2025]. Dostępny w: https://www.focusclinic.pl/jak-dbac-o-proteze-zebowa.

Jak wspierać osobę starszą z depresją – poradnik dla opiekunów | Wypożyczalnia Medyczna [online], (bez daty). Wypożyczalnia Medyczna | Wypożyczalnia i sklep medyczny. [Dostęp 10.06.2025]. Dostępny w: https://wypozyczalniamedyczna.com/jak-wspierac-osobe-starsza-z-depresja-poradnik-dla-opiekunow.

Mosty protetyczne – wskazania, rodzaje, alternatywa dla mostków na zęby [online], (bez daty). Portal o zdrowiu - wylecz.to. [Dostęp 10.06.2025]. Dostępny w: https://wylecz.to/stomatologia/mosty-protetyczne-wskazania-rodzaje-alternatywa-dla-mostkow-na-zeby.

Rany w jamie ustnej – przyczyny, leczenie i domowe sposoby [online], (bez daty). Dr. Max. [Dostęp 10.06.2025]. Dostępny w: https://www.drmax.pl/blog-porady/rany-w-jamie-ustnej-przyczyny-leczenie-domowe-sposoby.