Jak komunikować się z osobą cierpiącą na demencję? Praktycznie wskazówki

W pracy opiekuna i asystenta niezwykle istotna jest znajomość technik, które ułatwiają codzienną rozmowę i budowanie relacji z podopiecznym mimo jego pogarszających się zdolności językowych.

Podstawy komunikacji

Pojęcie „komunikacja” posiada wiele znaczeń – z łaciny comunico oznacza dzielenie się czymś z kimś, dopuszczanie kogoś do udziału w czymś, wzajemną wymianę czegoś.

Komunikowanie się to sposób, w jaki podopieczny zwykle porozumiewa się i wchodzi w interakcje z otoczeniem. Trudności w tym obszarze mogą wynikać z przeszkody, jaką jest niepełnosprawność podopiecznego.

Osoba cierpiąca na demencję nie jest w stanie zmienić sposobu, w jaki porozumiewa się ze światem zewnętrznym. Dlatego to naszą odpowiedzialnością jest zmodyfikowanie metod komunikacji, aby zwiększyć zrozumienie i dobre samopoczucie osób ze zdiagnozowaną demencją.

Człowiek to istota społeczna, otwarta na innych, odczuwa potrzebę wyrażania siebie i komunikowania się z innymi. Bez możliwości porozumiewania się człowiek byłby skazany na samotność i wyobcowanie. Sprawna komunikacja przynosi wzajemne zrozumienie, możliwość wyrażania siebie oraz bycia dostrzeganym przez innych ludzi.

fot. Spółdzielnia Socjalna "Alternatywy"

Komunikacja z osoba z demencją wymaga od opiekuna cierpliwości, zrozumienia i adaptacji do zmieniających się potrzeb. Ważne jest utrzymanie kontaktu wzrokowego, mówienie wyraźnie i powoli, używanie prostych słów i zdań oraz cierpliwe czekanie na odpowiedź.

Skuteczne metody komunikowania się z osobą z demencją

• Mów powoli i wyraźne. Wyrażaj się jasno, aby osoba chora mogła łatwiej zrozumieć komunikat.

• Utrzymuj kontakt wzrokowy – utwierdza to osobę z demencją, że opiekun jest skoncentrowany i szanuje swojego podopiecznego, a jego potrzeby traktuje priorytetowo. Takie zachowanie pomaga budować więź i poczucie bliskości oraz współdziałania, np.: podczas wykonywania czynności dnia codziennego. Uśmiech jest sygnałem, że jesteśmy nastawieni do siebie przyjaźnie.

• Cierpliwość to kolejny ważny element, kiedy podopieczny może mieć problem z komunikacją, pamięcią i zrozumieniem otoczenia, co może powodować frustrację i agresję. W takiej sytuacji powinieneś zachować spokój, nie reagować nerwowo i dostosować się do zmieniających się potrzeb chorego.

• Używaj prostych słów. Unikaj skomplikowanych zdań i terminów, które mogą utrudniać zrozumienie danego polecenia.

• Zachęcaj do wyrażania siebie – jeżeli podopieczny ma problem z wyartykułowaniem słów, może używać innych sposobów komunikacji, np.: gesty, mimika, obrazki.

• Unikaj podniesionego tonu. Utrzymuj w czasie rozmowy pozytywny i łagodny ton, aby podopieczny czuł się komfortowo i bezpiecznie.

• Rozmowy o stanie zdrowia i samopoczuciu podopiecznego prowadź w sposób dyskretny, nie w jego obecności, ponieważ może to wpłynąć negatywnie na stan jego zdrowia i pogorszyć jego nastrój oraz zaburzyć relacje między tobą a podopiecznym.

• Używaj przypomnień. W trakcie rozmowy powtarzaj podopiecznemu, w jakim znajduje się otoczeniu, co dzieje się w obecnej chwili i kto przy nim jest.

• Wprowadzaj rutynę – o stałych porach realizuj znane już wcześniej podopiecznemu zajęcia, aby zminimalizować poczucie zagubienia i niepewności.

• Zachęcaj osobę z demencją do działań społecznych, angażując ją do prostych działań i rozmów z innymi ludźmi. Zapraszaj chorego do spotkań z rodziną, aktywności na świeżym powietrzu, uczestnictwa w zajęciach terapeutycznych w klubach seniora oraz pracach w ogrodzie i spacerów na łonie natury.

• Nie przerywaj podopiecznemu i nie przejmuj prowadzenia rozmowy. Pozwól mu mówić i wyrażać swoje myśli i uczucia.

• Wzmacniaj komunikację werbalną poprzez użycie gestów i mimiki, aby podkreślić znaczenie słów i pomóc podopiecznemu w zrozumieniu kontekstu konwersacji.

• Używaj muzyki i sztuki. Spokojna muzyka, odgłosy natury, śpiew ptaków, szum morza lub malowanie czy inne prace manualne (plastyczne) mogą być pomocne w komunikacji, relaksacji i uspokojeniu osoby z demencją.

• Wzmacniaj pozytywne emocje – uśmiech, dotyk, głaskanie, delikatny masaż, używanie materiałów o różnych strukturach lub ciepłe brzmienie głosu poprawiają komunikację oraz wzmacniają poczucie bezpieczeństwa podopiecznego.

• Zwracaj się do osoby z demencją po imieniu, co wspomaga budowanie zaufania.

• Pobudzaj inne zmysły podopiecznego: wzrok, słuch, węch, smak, dotyk. Stymulacja sensoryczna pozytywnie wpływa na samopoczucie i funkcjonowanie osób z demencją. Pomaga w utrzymaniu pozytywnych emocji, zmniejszeniu niepokoju, poprawie relacji z otoczeniem i opóźnianiu pogorszenia funkcji poznawczych. Aromaterapia może wywołać wspomnienia konkretnych sytuacji z życia. Fotografie i albumy przypominają osoby bliskie i związane z nimi relacje.

• Ważne, abyś – w miarę możliwości – usuwał z otoczenia elementy rozpraszające uwagę (telewizor, radio, biegające i krzyczące dzieci), czyli tzw. rozpraszacze, które powodują rozdrażnienie i stres u osoby chorej na demencję. Ważne, aby osoba ta miała spokojne i bezpieczne otoczenie, wolne od hałasu. Unikanie głośnych dźwięków, redukowanie bodźców oraz stworzenie spokojnego otoczenia poprawiają poczucie komfortu i bezpieczeństwa.

  
  

Słowa i nie tylko

Komunikacja werbalna – to słowa, treść, czyli to, co mówimy.

Komunikacja niewerbalna – to wszystko, co widać i słychać u wypowiadającego, a nie jest słowami: tembr i wysokość głosu, melodia, gesty, mimika, ruchy i postawa ciała.

fot. Spółdzielna Socjalna "Alternatywy"

Komunikacja werbalna i niewerbalna bardzo ściśle łączą się ze sobą, ponieważ ogromną sztuką jest mówić bez wykonywania gestów, nie używając mimiki, ruchu oczu i westchnień. Mózg odbiorcy czyta wszystkie sygnały, które wysyłamy. Komunikacja niewerbalna jest to część sterowana podświadomością, na którą nie mamy wpływu. Gesty współgrają ze słowami po to, aby były właściwie odczytane. Jeśli jest inaczej, to mózg odbiera najpierw gesty, a dopiero w drugiej kolejności słowa (mózg odbiera w pierwszej kolejności pierwotne – czyli bardziej biologiczne – komunikaty niewerbalne).

Komunikacja z osobą z demencją daje podopiecznemu poczucie bezpieczeństwa – czyli należy przekazać takie słowa, które będą dla niej jasne, proste i zrozumiałe.

Komunikacja taka jest wyzwaniem, ale też okazją do wykazania się empatią i cierpliwością. Przyjęcie odpowiednich strategii komunikacyjnych może znacznie poprawić jakość życia chorego, przynosząc ulgę i wsparcie w życiu codziennym.

Praca opiekuna z osobą chorą na demencję wymaga przewidywania jej potrzeb, podopieczny nie zawsze zdąży zasygnalizować swoje potrzeby lub wstydzi się je zasygnalizować. Dlatego warto komunikować podopiecznemu, że pozostajemy w gotowości i zawsze chętnie służymy pomocą.