Problem przemocy wobec podopiecznego

Przemocą nazywamy każde zachowanie, które poniża, ogranicza wolność, narusza prawa, a także powoduje psychiczne lub fizyczne cierpienie drugiej osoby. Może to być działanie jednorazowe lub też mieć charakter powtarzający się. Do najczęściej występujących form przemocy należą:

• przemoc fizyczna – jest nią zachowanie agresywne skutkujące bólem, fizycznymi obrażeniami, pogorszenie zdrowia (m.in. bicie, popychanie, szarpanie, kopanie, itp.);

• przemoc psychiczna – zalicza się do niej zachowanie agresywne, najczęściej w formie ataków słownych, sprawiające emocjonalny ból bądź cierpienie (m.in. upokarzanie, szydzenie, szantaż, kontrolowanie itp.) Celem takich zachowań jest zmniejszenie poczucia własnej wartości, wzbudzenie w ofierze strachu oraz pozbawienie jej poczucia bezpieczeństwa;

• przemoc ekonomiczna – ma na celu wykorzystanie finansowe lub uzależnienie finansowe ofiary od sprawcy;

• przemoc seksualna – zmuszenie ofiary do podjęcia współżycia lub niechcianych zachowań seksualnych, sadyzm;

• zaniedbanie – odmowa wypełniania obowiązków opieki lub nienależyte jej sprawowanie (m.in. ograniczanie jedzenia i picia, niezmienianie środków higieny osobistej, niepodawanie leków).

Jaka jest skala przemocy wobec seniorów?

Przemoc wobec osób starszych, chorych czy z niepełnosprawnościami to niestety coraz powszechniejsze zjawisko, a w dalszym ciągu mówi się o tym mało. Często temat przemocy jest ukrywany, zatajany, nie rozwiązywany i zdarza się, że osoby zależne latami żyją w strachu, bólu i niepewności, w poczuciu konieczności „przepraszania” za swoje istnienie.

Dla wielu starszych osób dom rodzinny, który powinien być oazą bezpieczeństwa, miłości i ciepła – jest miejscem bólu, terroru, strachu i rozpaczy. Jak się okazuje, przemoc domowa wobec seniorów nie należy do rzadkości. Najczęściej to właśnie osoba z rodziny – dorosłe dziecko – stosuje przemoc. Syn – sprawca przemocy – najczęściej dopuszcza się zaniedbania; przemoc psychiczną stosuje zazwyczaj współmałżonek i opiekun niespokrewniony; wykorzystywania materialnego najczęściej dopuszcza się opiekun spokrewniony, wnuki czy synowe.

Badanie POLSenior 2 wskazuje, że przemocy doświadcza ok. 16% seniorów, a dane te są spójne z badaniami WHO. Niemniej wartości te mogą być mocno niedoszacowane - realna ocena zjawiska nadużyć wobec osób starszych jest utrudniona przez wzgląd na dużą liczbę nieujawnionych incydentów. Ofiarami są najczęściej osoby mieszkające ze sprawcą pod jednym dachem, odizolowane od bliskich oraz znajomych.

Istnieje również przemoc instytucjonalna, gdzie wymienione wyżej rodzaje nadużyć występują m.in. w urzędach, przychodniach, szpitalach, domach pomocy społecznej. Ponadto osoby starsze skarżą się na bagatelizowanie ich problemów, ograniczanie należnej im uwagi i czasu, zwracanie się do nich po imieniu, okazywanie zniecierpliwienia wobec ich niepełnosprawności. 

Przemoc psychiczna zajmuje znaczące miejsce na liście najczęściej stosowanych wobec osoby starszej nadużyć. Bardzo często jest trudna do zauważenia w przeciwieństwie do agresji fizycznej, którą łatwo rozpoznać poprzez widoczne siniaki czy złamania. Przemoc psychiczna pozostawia ślady w psychice i często utrudnia później powrót do normalności.

Co świadczy o przemocy wobec osoby starszej?

Najłatwiej jest zauważyć przemoc fizyczną – siniaki i rany występujące w miejscach, które nie mogą być skutkiem upadków (m.in. szyja, ramiona). Ponadto, gdy wobec seniora jest stosowana przemoc:

• ma on obniżony nastrój;

• reaguje agresją przy próbie dotyku;

• nie chce rozmawiać o swojej sytuacji rodzinnej;

• jest odwodniony lub niedożywiony bądź zaniedbany w zakresie higieny;

• nie chce wracać do miejsca, gdzie jest stosowana wobec niego przemoc;

• ignorowane lub nieleczone są jego problemy zdrowotne;

• jest on odcięty od kontaktów z innymi ludźmi;

• nie chce jeść, pić, odmawia przyjmowania leków.

Jak reagować na przemoc?

Jeżeli podejrzewamy, że ktoś jest ofiarą przemocy, porozmawiajmy z nim, udzielmy wsparcia, zaoferujmy pomoc. Przemoc jest przestępstwem – każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub policję. Zawiadomienie pisemne – wysłane pocztą, e-mailem lub dostarczone osobiście do jednostki policji lub prokuratury – powinno zawierać oznaczenie organu, nasze dane osobowe i adres, opis sprawy, datę oraz podpis. Należy pamiętać o potwierdzeniu złożenia zawiadomienia.

Gdzie szukać pomocy?

• Niebieska Linia, tel. 800 12 00 02, e-mail: niebieskalinia@niebieskalinia.info

• Telefon Zaufania Dla Osób Starszych, tel. 22 635 09 54, e-mail: kontakt@malibracia.org.pl

• Dobre Słowa – telefon dla seniorów, tel. 12 333 70 88

autorka: Ewelina Gzowska - prywatnie mama dwóch nastolatek, absolwentka  Wyższej Szkoły Związku Nauczycielstwa Polskiego w Warszawie na kierunku: Pedagogika Opiekuńczo-Wychowawcza z Ustawodawstwem Rodzinnym, kurator społeczny przy sądzie rodzinnym, Prezes Spółdzielni Socjalnej „Pożytek” w Tłuszczu od 2017 roku. Wcześniej pracownik socjalny, asystent rodziny, lider Klubu Integracji Społecznej w Tłuszcz. Autorka i koordynatorka projektów ministerialnych i unijnych, realizowanych na rzecz społeczności lokalnej, osób starszych, chorych i z niepełnosprawnościami. Członkini Stowarzyszenia na Rzecz Organizowania Społeczności Lokalnych „AB OVO”, Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Tłuszczańskiej, Grupy Rekonstrukcji Historycznej Ludności Cywilnej „Rajski Ptak” z Tłuszcza, Rzecznik Ekonomii Społecznej na terenie Gminy Tłuszcz oraz Wiceprzewodnicząca Regionalnego Komitetu Rozwoju Ekonomii Społecznej Województwa Mazowieckiego. Od lat pracuje na rzecz osób najbardziej potrzebujących, spełniając jednocześnie swoje pasje i marzenia zarówno prywatne jak i zawodowe. Niezmiennie od lat poszerza swoje horyzonty w obszarze ekonomii społecznej, w 2021 roku ukończyła studia podyplomowe MBA z zarządzania przedsiębiorstwem społecznym i w tym kierunku zamierza dalej się rozwijać.

Źródła:

PolSenior2: PolSenior2 - strona główna [online], (bez daty). PolSenior2: PolSenior2 - strona główna. [Dostęp 11.06.2025]. Dostępny w: https://polsenior2.gumed.edu.pl/.

Redmerska, K., (2023). Przemoc wobec osób starszych. Czym jest? Jak reagować? [online].

INFOR.PL – portal nowoczesnych księgowych, przedsiębiorców, kadrowych – podatki, rachunkowość, kadry, prawo pracy, sektor publiczny - kalkulatory, wskaźniki, ujednolicone akty prawne, quizy. [Dostęp 11.06.2025]. Dostępny w: https://www.infor.pl/prawo/prawa-seniora/opieka-nad-seniorem/5697314,przemoc-wobec-osob-starszych.html#jakie-sa-rodzaje-przemocy.