Jak przygotowywać posiłki dla osób starszych leżących?

W organizmie osób starszych zachodzą różnego rodzaju zmiany determinujące to, jak powinien wyglądać ich sposób odżywiania. Przede wszystkim spowalnia się metabolizm, a co za tym idzie – zmniejsza się zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze. U osób starszych leżących możemy zaobserwować spadek tkanki mięśniowej na rzecz tkanki tłuszczowej. Następuje demineralizacja układu kostnego. Osoba starsza leżąca często ma ograniczenie odczuwania smaku i zapachu, co wiąże się z brakiem apetytu. Osoby takie również przez swój stan stają się bardziej apatyczne. Kolejną ważną rzeczą jest zmniejszenie wydzielania śliny i enzymów trawiennych oraz spowolnienie motoryki przewodu pokarmowego. Te wszystkie czynniki powinniśmy wziąć pod uwagę przy planowaniu żywienia dla osoby starszej leżącej. 

Leżący tryb życia powoduje, że aktywność fizyczna seniora zmniejsza się właściwie do zera. Brak ruchu spowalnia pracę układu trawiennego i potęguje dolegliwości. U osób leżących często spotyka się:

• niedożywienie,

• osłabienie organizmu,

• bóle brzucha,

• wzdęcia,

• zaparcia.

  
  

Brak możliwości poruszania się jest przygnębiający, szczególnie dla tych seniorów, którzy zawsze dbali o kondycję fizyczną. Podopieczny staje się apatyczny, milczący, łatwiej też o pojawienie się stanów depresyjnych. Właściwie dobrana dieta wpłynie pozytywnie na funkcjonowanie jego organizmu oraz na samopoczucie.

Podstawowe zasady i praktyczne wskazówki dotyczące diety

Żywienie dla osób przewlekle leżących powinno być zaplanowane w odpowiedni sposób.

Liczba i pory posiłków

Ważne jest określenie stałych godzin posiłków, przy założeniu, że ostatni posiłek powinien być podany maksymalnie ok. godz. 19.00. Jeśli chodzi o rozkład, najlepszym rozwiązaniem są trzy główne posiłki (śniadanie, obiad i kolacja) oraz dwie mniejsze przekąski.

Kaloryczność

Warto wiedzieć, że u osoby, która nie jest aktywna fizycznie, zmniejsza się zapotrzebowanie energetyczne. Jest ono uzależnione przede wszystkim od wieku, wzrostu, płci i wagi podopiecznego. Zapotrzebowanie kaloryczne osoby leżącej wynosi 1500–1900 kcal u kobiet i 1700–2000 kcal u mężczyzn. Wyższa podaż powinna być zastosowana w sytuacji odleżyn czy gorączki u osób przewlekle leżących.

Zbilansowanie składników

Codzienna dieta osoby leżącej powinna być bogata w najważniejsze składniki odżywcze. Zadbaj, by podopieczny spożywał posiłki bogate w białko, błonnik, witaminy, a także cynk, żelazo i magnez. Posiłki powinny być odpowiednio zbilansowane także po to, by pokrywać dzienne zapotrzebowanie na energię. Węglowodany powinny stanowić ok. 55% źródeł energii, tłuszcze ok. 20–35%, natomiast białko – ok. 10–20%.

Lekkostrawność

Ze względu na utrzymywanie pozycji leżącej istotne jest zastosowanie diety lekkostrawnej z dużą ilością białka. Potrawy powinny być gotowane, duszone lub pieczone. Należy unikać potraw smażonych i tłustych. Należy unikać smalcu, słoniny i boczku, a stosować olej rzepakowy, oliwę z oliwek lub olej słonecznikowy. Należy też zadbać o dostarczenie pełnoziarnistych produktów, warzyw i owoców. Niewskazane jest także stosowanie przez seniora używek: alkoholu, kawy, mocnej herbaty i papierosów.

Konsystencja posiłków

Warto zwracać uwagę na konsystencję podawania posiłków, która powinna być dopasowana do możliwości osoby chorej – konsystencja papkowata, płynna, a może lekko grudkowata? Wszystko zależy od seniora.

Zdarza się, że osoby starsze i leżące mają ogromne problemy z przeżuwaniem jedzenia. Połykanie dużych kawałków może skończyć się niestrawnością i innymi dolegliwościami układu pokarmowego, dlatego warto jest rozdrabniać jedzenie, robiąc tzw. papki. Do tego celu można użyć blendera. Dodatkowo zmiksowane jedzenie dla chorego będzie nie tylko łatwiejsze do strawienia, ale także dużo lepsze do spożycia. 

Należy pamiętać, że potrawy powinny być ciepłe, a nie gorące oraz miękkie.

Dieta eliminująca trudności zdrowotne

U osób starszych i leżących obserwuje się problemy ze spowolnieniem perystaltyki jelit. To wszystko może prowadzić do problemów trawiennych, dlatego osobom tym zaleca się wprowadzenie lekkostrawnych pokarmów – to posiłki gotowane w wodzie lub na parze, duszone lub pieczone. Zalecane jest wyeliminowanie z diety słodyczy, napojów gazowanych i produktów mocno przetworzonych. W diecie powinny dominować zdrowe tłuszcze, chude mięso oraz warzywa i owoce. W celu usprawnienia pracy jelit i wątroby zaleca się wypijać na czczo przegotowaną wodę z sokiem z cytryny. Koniecznie należy wykluczyć potrawy smażone, które mogą powodować trudności w trawieniu.

Częstym problemem są zaparcia, na które podatne są osoby mniej aktywne i leżące. Konieczne jest zwrócenie uwagi na podaż błonnika, tak aby uniknąć konieczności wykonywania lewatyw czy podawania środków przeczyszczających. Jego duże ilości znajdują się w warzywach i owocach, kaszach i pełnoziarnistych pieczywach. Dodatkowo ważne jest dostarczanie dużych ilości płynów, szczególnie wody. Przed snem można zastosować napar z siemienia lnianego.

W diecie osoby leżącej powinno znaleźć się także białko, które jest szczególnie ważne dla regeneracji mięśni. Występuje w mięsie, mleku, jajach i twarogach. Warto natomiast ograniczyć sól i cukier, gdyż mogą prowadzić do powstawania obrzęków.

Z czasem dochodzi także do stopniowej utraty masy i siły mięśni, co może prowadzić do rozwoju tzw. zespołu słabości, w którym występuje zwiększona podatność na rozwój chorób i występowanie urazów (udary, zawały, upadki i złamania kości). Żeby temu zapobiegać, konieczne jest, aby żywienie osób leżących uwzględniało większe spożycie pełnowartościowego białka (zawierają je np. chude lub półtłuste sery twarogowe, ryby, jaja, chude mięso takie jak kurczak i indyk, a także nasiona roślin strączkowych i orzechy). Zmniejsza się natomiast zapotrzebowanie na tłuszcze, ale ważne jest, by dieta osób leżących zawierała kwasy tłuszczowe omega-3 (obecne np. w rybach morskich).

Nawadnianie

Senior powinien codziennie wypijać ok. 3 litrów płynów. W zależności od upodobań podopiecznego można podawać mu wodę niegazowaną, kompoty, rozcieńczone soki czy słabą herbatę. Zaleca się, by unikać mocnej herbaty i kawy oraz używek. Powinno się stale zachęcać osoby leżące do nawadniania, gdyż decyduje ono o zdrowiu i lepszym samopoczuciu. Dodatkowo warto zadbać, aby podaż płynów odbywała się regularnie, często, po kilka łyków.

Karmienie

Opieka nad osobą leżącą to też karmienie. Zdarza się bowiem, że senior nie jest w stanie jeść samodzielnie. Obserwuj uważnie podopiecznego i sprawdzaj, czy nie ma trudności z gryzieniem czy przełykaniem. Wtedy warto rozdrobnić pokarm. Istotna jest cierpliwość: nie pospieszaj seniora, nie wymuszaj zjedzenia całej porcji. Aby przełamać istniejącą niechęć do jedzenia, podawaj posiłki w atrakcyjnej formie. Można pokroić warzywa nieco inaczej, przystroić danie pietruszką lub koperkiem. A może podopieczny ma ulubiony talerz? Wykorzystaj to i układaj na nim potrawy.

Zanim podasz seniorowi posiłek, warto poznać kilka ogólnych zasad karmienia. Pierwsza i najważniejsza sprawa: ułóż podopiecznego w pozycji siedzącej. Karmienie chorego leżącego może prowadzić do zakrztuszenia. Nałóż na widelec lub łyżkę małą porcję i skieruj w stronę seniora. Jeśli nie chce otworzyć ust, lekko dotknij ich czubkiem sztućca. Nie karm „na siłę” i nie uderzaj sztućcami o zęby podopiecznego. Podczas karmienia dbaj o to, by osoba starsza nie czuła się jak małe dziecko. Rozmawiaj z nią jak zwykle, pytaj, czy z jedzeniem wszystko w porządku, i pozwól jej decydować, kiedy chce zakończyć posiłek.

Jeżeli senior jest na tyle sprawny, żeby jeść samodzielnie, nie należy go wyręczać. Można jedynie pomóc mu w trzymaniu łyżki czy widelca i w trafianiu nimi do ust.

Suplementacja osób leżących

Dieta osób leżących bardzo często wymaga uzupełnienia o witaminy i minerały. Wśród nich należy uwzględnić witaminę C, która zapobiega odleżynom, zwiększa ilość kolagenu i wspomaga regenerację skóry, oraz argininę. Dodatkowo warto suplementować witaminę D ze względu na niską podaż słońca u osób leżących.

Osoby starsze i leżące narażone są na powstawanie niedoborów żelaza. Najczęściej związane jest to z niską podażą żywności bogatej w ten pierwiastek, ale także infekcjami i krwawieniami utajonymi, np. z przewodu pokarmowego. To wszystko może prowadzić do rozwoju niedokrwistości i znacznego pogorszenia samopoczucia, osłabienia i niskiego ciśnienia krwi. Dlatego czasami konieczne może się okazać suplementowanie żelaza, jednak powinno się ono odbywać po wykonaniu badań i konsultacji z lekarzem. Ważne jest, aby regularnie wykonywać oznaczenia hemoglobiny i żelaza we krwi, a także zwiększyć podaż czerwonego mięsa, buraków, zielonej pietruszki i wielu innych zielonych warzyw. Najlepiej jest opracować jadłospis dla osób starszych na 7 dni, który będzie uwzględniał zdrowe produkty bogate w żelazo.

Sposoby na poprawienie apetytu

Seniorzy, szczególnie osoby po 90. roku życia, mogą uskarżać się na problemy z apetytem. Związane jest to często z przyjmowanymi lekami, a także złym samopoczuciem związanym ze spadkiem nastroju. Warto zlecić podstawowe badania krwi, które pozwolą sprawdzić, czy brak apetytu nie wynika z niedoborów pokarmowych. Czasami lekarz może zlecić przyjmowanie leków stymulujących apetyt i przyrost masy ciała. W aptekach dostępne są również naturalne środki dla seniorów, które pozwalają na poprawę apetytu. Można również zdecydować się na podaż Nutridrink dla seniorów, które uzupełnią składniki odżywcze i dodadzą energii.

O czym pamiętać przy żywieniu osoby leżącej?

Przykładowy jadłospis osoby leżącej powinien uwzględniać:

• mięso i warzywa gotowane na parze, pieczone lub duszone;

• naturalne kwasy omega-3, np. oliwa z oliwek dodana do sałatki;

• pieczywo pełnoziarniste i inne produkty zbożowe;

• mleko i przetwory mleczne;

• warzywa i owoce, najlepiej miękkie, gotowane lub pieczone.

  
  

Dekalog osoby leżącej

Mnogość zaleceń żywieniowych może początkowo przytłoczyć. W ich stosowaniu może pomóc 10 prostych wskazówek. Warto zawsze mieć je pod ręką.

1. Posiłki powinny być urozmaicone, w małych porcjach i świeżo przygotowane. Przynajmniej jeden posiłek w ciągu dnia powinien być ciepły.

2. Należy pić płyny dość często, małymi łykami, nawet wtedy, kiedy nie odczuwa się pragnienia. Zapobiegnie to odwodnieniu organizmu.

3. Warzywa i owoce, jeśli nie są dobrze tolerowane, można spożywać rozdrobnione, przetarte lub w postaci soków.

4. Stosowanie świeżych lub suszonych ziół do przyprawiania potraw pozwala na ograniczenie dodatku soli oraz zwiększa atrakcyjność smakowo-zapachową i wizualną posiłków.

5. Z czasem pojawia się duże ryzyko niedoboru witamin i składników mineralnych. Konieczne jest codzienne zażywanie witaminy D (2000 j.m. na dobę), natomiast inne suplementy należy stosować tylko po konsultacji z lekarzem lub dietetykiem.

6. Trzeba uważać, co się je, gdy zażywa się leki, i stosować się do zaleceń lekarza. Istnieje możliwość wystąpienia groźnych interakcji pomiędzy żywnością i suplementami diety a zażywanymi lekami. Leki należy zawsze popijać wodą.

7. Dla osób mających problem z gryzieniem lub połykaniem należy przygotowywać posiłki półpłynne lub płynne. Można je przyrządzić, rozdrabniając jedzenie i dodając nieco wody.

8. Jeśli zachodzi potrzeba zmiany dotychczasowego sposobu żywienia, należy robić to stopniowo.

9. Aktywność fizyczna jest niezbędna i przynosi wymierne korzyści zdrowotne, dbajmy o ruch kończyn by nie zastały się mięśnie.

10.  Utrzymywanie kontaktów rodzinnych i społecznych korzystnie wpływa na zdrowie psychiczne. Osoby leżące nie mogą się izolować. 

Nie od dziś wiadomo, że dieta jest niezwykle ważna dla zachowania zdrowia i dobrego samopoczucia. Dlatego tak istotne jest, aby zwracać uwagę na ten element szczególnie w przypadku osób permanentnie leżących.

Anna Karpeta