Niepełnosprawność ruchowa. Jakie są jej przyczyny oraz rodzaje?

Niepełnosprawność ruchowa oznacza ograniczenie zdolności do wykonywania ruchów ciała w wyniku uszkodzenia układu ruchu, który obejmuje mięśnie, stawy, kości, oraz nerwy kontrolujące te struktury.

Co może być przyczyną niepełnosprawności ruchowej?

1. Uszkodzenia w wyniku urazów:

• Wypadki komunikacyjne: Urazy kręgosłupa, kończyn czy innych części ciała w wyniku wypadków drogowych.

• Upadki: Zwłaszcza u osób starszych, mogą prowadzić do złamań kości, urazów kręgosłupa.

• Urazy sportowe: Np. uszkodzenia stawów, więzadeł, ścięgien.

• Urazy mechaniczne: Przemiany w strukturze kości, uszkodzenia rdzenia kręgowego.

  
  

2. Choroby neurologiczne:

Stwardnienie rozsiane (SM)

To przewlekła choroba autoimmunologiczna ośrodkowego układu nerwowego (mózgu i rdzenia kręgowego). Układ odpornościowy atakuje osłonki mielinowe nerwów, co zaburza przekazywanie impulsów nerwowych. To oznacza, że wpływa na układ nerwowy, prowadząc do osłabienia mięśni i problemów z koordynacją.

Objawy (różne u różnych osób):

• zaburzenia widzenia (np. podwójne widzenie, zapalenie nerwu wzrokowego),

• drętwienie, mrowienie kończyn,

• osłabienie mięśni, problemy z równowagą i chodem,

• zmęczenie (nawet przy niewielkim wysiłku),

• problemy z pamięcią, koncentracją,

• zaburzenia oddawania moczu i funkcji seksualnych,

• objawy mogą mieć charakter nawracający i ustępujący (postać rzutowo-remisyjna) lub postępujący.

Choroba Parkinsona: 

to przewlekła, postępująca choroba neurologiczna, która dotyczy ośrodkowego układu nerwowego. Spowodowana jest zanikiem komórek nerwowych produkujących dopaminę w mózgu (w tzw. istocie czarnej). 

Neurodegeneracyjne schorzenie, które prowadzi do sztywności mięśni, drżenia i problemów z ruchem.

Typowe objawy:

• Drżenie spoczynkowe (najczęściej rąk),

• Sztywność mięśni (uczucie "usztywnienia" kończyn),

• Spowolnienie ruchów (bradykinezja),

• Zaburzenia równowagi i postawy – ryzyko upadków,

• maskowata twarz, cicha mowa, drobny chód,

• w późniejszym etapie: problemy poznawcze, depresja.

Choroby mózgu

Udar mózgu, uszkodzenia mózgu wynikające z infekcji lub urazów mogą prowadzić do utraty zdolności poruszania się. Np. Udar mózgu to nagłe zaburzenie krążenia krwi w mózgu, prowadzące do niedotlenienia i uszkodzenia komórek nerwowych.

Objawy:

• opadnięcie kącika ust, trudność w mówieniu (bełkot),

• niedowład lub paraliż jednej strony ciała (ręka, noga),

• zaburzenia widzenia, zawroty głowy, utrata równowagi,

• ból głowy (często przy udarze krwotocznym),

• utrata przytomności (w cięższych przypadkach).

Najczęstsze infekcje powodujące uszkodzenia mózgu:

• Zapalenie mózgu (encephalitis)- najczęściej wirusowe (np. wirus opryszczki HSV, odry, świnki, COVID-19),

• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych- bakteryjne (np. meningokoki, pneumokoki) lub wirusowe,

• Neuroborelioza - powikłanie boreliozy (infekcji bakteryjnej),

• Ropień mózgu- miejscowe zakażenie z tworzeniem się ropy,

• Toksoplazmoza mózgowa- u osób z obniżoną odpornością (np. HIV/AIDS),

• Wścieklizna, HIV, gruźlica OUN, kiła układu nerwowego.

Możliwe skutki uszkodzeń mózgu po infekcji:

• zaburzenia świadomości, śpiączka,

• padaczka pourazowa,

• problemy z mową, pamięcią, koncentracją,

• niedowłady, paraliż, zaburzenia chodu,

• zmiany osobowości, depresja,

• trwałe upośledzenie umysłowe (szczególnie u dzieci).

  
  

  

  
  

3. Choroby i uszkodzenia w obrębie układu ruchu:

Wrodzone wady rozwojowe: 

Wady rozwojowe kończyn (np. brak kończyn, zniekształcenia) oraz wrodzone wady kręgosłupa.

Zapalenie stawów: 

Takie jak reumatoidalne zapalenie stawów, które prowadzi do ograniczenia ruchomości stawów.

Złamania kości: 

Uszkodzenia kończyn, miednicy, czy kręgosłupa mogą powodować stałe lub czasowe ograniczenie ruchu.

4. Zatrucia i toksyny:

Zatrucia prowadzące do uszkodzenia układu nerwowego, w tym w wyniku niektórych chorób (np. polio, wścieklizna) czy narażenie na substancje chemiczne.

Rodzaje niepełnosprawności ruchowej

Niepełnosprawność ruchowa może przyjmować różne formy, w zależności od stopnia uszkodzenia i jego lokalizacji.

1. Paraliż (porażenie):

• Porażenie jedno i dwukończynowe: 

Uszkodzenie kończyn, które może prowadzić do całkowitej utraty zdolności do poruszania kończynami.

• Porażenie częściowe (paraplegia): 

Ograniczona zdolność poruszania nogami lub rękami.

• Tetraplegia:

 Paraliż czterech kończyn spowodowany uszkodzeniem rdzenia kręgowego na wyższych poziomach.

2. Zniekształcenia kończyn:

• Kalonizacja kończyn: 

Deformacje kości lub stawów, które mogą wynikać z wrodzonych wad lub złamań, prowadzące do trudności w poruszaniu.

• Amputacje: 

Utrata jednej lub więcej kończyn, co prowadzi do niepełnosprawności ruchowej.

3. Problemy z koordynacją i równowagą:

Uszkodzenia układu nerwowego, takie jak w przypadku stwardnienia rozsianego lub uszkodzeń móżdżku, mogą prowadzić do problemów z równowagą, koordynacją i wykonywaniem płynnych ruchów.

4. Problemy z chodzeniem:

• Chód nieprawidłowy: 

Choroby takie jak choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane czy wady postawy mogą powodować trudności w utrzymaniu równowagi i poprawnym chodu.

Choroby powodujące niepełnosprawność ruchową

1. Stwardnienie rozsiane: 

Choroba autoimmunologiczna, w której uszkodzeniu ulegają osłonki mielinowe w układzie nerwowym, co prowadzi do osłabienia mięśni, problemów z równowagą i koordynacją.

2. Choroba Parkinsona: 

Związana z degeneracją komórek mózgu odpowiedzialnych za kontrolę ruchów, co prowadzi do drżenia, sztywności mięśni i trudności w poruszaniu się.

3. Udar mózgu: 

Zakrzep lub krwotok w mózgu prowadzi do uszkodzenia części mózgu, co może skutkować paraliżem jednej lub obu stron ciała.

4. Dystrofie mięśniowe: 

Grupa chorób genetycznych prowadzących do osłabienia i zaniku mięśni, co prowadzi do stopniowej utraty zdolności do poruszania się.

5. Zwyrodnienia stawów: 

Choroby, takie jak osteoartroza, które powodują degenerację chrząstki stawowej, prowadząc do bólu, sztywności i ograniczonego zakresu ruchu.

Uszkodzenia kręgosłupa

Jakie mogą być ich przyczyny i skutki?

Kręgosłup jest kluczową strukturą w układzie ruchu, pełniącą niezwykle istotne funkcje.

1. Wspiera ciało. Kręgosłup pełni funkcję podpory dla całego ciała, zapewniając sztywność i stabilność.

2. Chroni rdzeń kręgowy. Kręgosłup otacza rdzeń kręgowy, chroniąc go przed urazami i umożliwiając przekazywanie impulsów nerwowych do reszty ciała.

3. Umożliwia ruch. Kręgosłup składa się z 33–34 kręgów, które umożliwiają elastyczne ruchy ciała. Kręgi są połączone stawami, więzadłami i mięśniami, co pozwala na zginanie, prostowanie, skręcanie ciała.

4. Amortyzacja obciążeń. Kręgosłup działa jak amortyzator, tłumiąc wstrząsy podczas chodzenia, biegania czy skakania, dzięki krążkom międzykręgowym.

Przyczyny uszkodzenia rdzenia kręgowego

Najczęstszymi przyczynami uszkodzenia rdzenia kręgowego są:

• urazy mechaniczne:

• wypadki drogowe (uderzenie lub upadek mogą spowodować uszkodzenie kręgosłupa, a w szczególności rdzenia kręgowego);

• upadki (często u osób starszych, mogą prowadzić do złamań kręgów i uszkodzeń rdzenia);

• wypadki sportowe (w wyniku kontuzji kręgosłupa, np. przy skokach do wody, urazach kręgów szyjnych);

• choroby:

• guzy nowotworowe (nowotwory mogą uciskać na rdzeń kręgowy, powodując uszkodzenia);

• infekcje (zakażenia, takie jak zapalenie rdzenia kręgowego, mogą prowadzić do uszkodzenia układu nerwowego);

• zaburzenia naczyniowe (krwotok lub zakrzep w naczyniach krwionośnych rdzenia kręgowego, np. w wyniku udaru rdzenia kręgowego, może prowadzić do uszkodzenia rdzenia).

Skutki uszkodzeń rdzenia kręgowego

1. Paraliż (porażenie). W zależności od miejsca uszkodzenia rdzenia, może wystąpić paraliż części ciała (np. porażenie kończyn dolnych w przypadku uszkodzenia odcinka lędźwiowego).

2. Utrata czucia. Uszkodzenie rdzenia może prowadzić do utraty czucia w obrębie ciała poniżej miejsca uszkodzenia.

3. Zaburzenia funkcji wegetatywnych. Uszkodzenie rdzenia może powodować problemy z oddawaniem moczu, wypróżnianiem, a także problemy z oddychaniem, jeśli uszkodzenie dotyczy górnych odcinków kręgosłupa.

4. Zaburzenia motoryczne. Osoby z uszkodzeniem rdzenia mogą mieć ograniczoną zdolność do poruszania się lub całkowicie utracić zdolność poruszania kończynami.

5. Problemy z termoregulacją. Uszkodzenie rdzenia kręgowego może prowadzić do trudności w regulowaniu temperatury ciała.

Uszkodzenia rdzenia kręgowego mają poważne konsekwencje dla jakości życia pacjenta i wymagają długoterminowej rehabilitacji oraz opieki.

Ola Borkowska-Frołowicz - członkini zarządu Grupy Alivio, instruktorka terapii zajęciowej i specjalistka ds. administracji. Od lat wspiera osoby z niepełnosprawnościami i seniorów, łącząc doświadczenie opiekuńcze z umiejętnościami organizacyjnymi. Zaangażowana w projekty społeczne i deinstytucjonalizacyjne, aktywnie działa na rzecz poprawy jakości życia osób zagrożonych wykluczeniem.