Wyzwania w opiece nad osobą zależną. Jakie wyzwania stają przed opiekunami?

Aleksandra Borkowska-Frołowicz
15 wrz
3 minut(y) czytania

Sprawowanie opieki nad osobą zależną to zadanie wymagające nie tylko zaangażowania i empatii, lecz także odpowiedniego przygotowania fizycznego, psychicznego i organizacyjnego. Każda „niepełnosprawność” niesie ze sobą indywidualne potrzeby, ograniczenia i wymagania, które opiekun musi rozpoznać i na bieżąco uwzględniać w codziennej pracy. Pomimo coraz większej świadomości społecznej i rozwijających się systemów wsparcia opiekunowie nadal napotykają szereg trudności, które wpływają zarówno na jakość świadczonej opieki, jak i na ich własne zdrowie, życie osobiste oraz zawodowe.

Wyzwania te obejmują wiele aspektów: od fizycznego obciążenia i ryzyka zdrowotnego, przez presję emocjonalną i stres psychiczny, po bariery systemowe, społeczne oraz finansowe. Ich zrozumienie jest kluczowe dla tworzenia rozwiązań wspierających opiekunów oraz poprawy standardów opieki nad osobami zależnymi.

Wyzwania fizyczne i zdrowotne

Wielu opiekunów wykonuje czynności fizyczne, takie jak:

podnoszenie podopiecznego z łóżka,
przesiadanie z wózka na toaletę,
pomoc przy kąpieli czy zmianie pozycji w łóżku,

co prowadzi do przeciążenia układu mięśniowo-szkieletowego.

Skutek: częste bóle pleców, przeciążenia stawów, urazy kręgosłupa. Zdarzają się sytuacje, w których opiekunowie sami stają się osobami wymagającymi rehabilitacji.

W domach prywatnych często brakuje ergonomicznego sprzętu: podnośników, łóżek elektrycznych czy stabilnych poręczy. Wymusza to nieergonomiczne pozycje pracy, np. długotrwałe pochylanie się nad wanną lub łóżkiem.

Opiekunowie nie zawsze mają przeszkolenie z zakresu bezpiecznego przenoszenia osoby z zależnej, zdarza się, że brakuje odpowiedniej wiedzy o technice transferów, co zwiększa ryzyko zarówno dla siebie, jak i dla podopiecznego.

Wyzwania psychiczne i emocjonalne

Opiekun ponosi pełną odpowiedzialność za zdrowie i bezpieczeństwo osoby z zależnej. Musi być czujny przez całą dobę, nawet w nocy, gdy istnieje ryzyko upadku, duszności czy napadu padaczki. Jest zatem narażony na długotrwały stres.

Wielu opiekunów nie ma możliwości wyjścia z domu, zrobienia zakupów czy odpoczynku. Nawet krótka nieobecność może zagrażać bezpieczeństwu podopiecznego. Są eksponowani na poczucie ciągłego czuwania i brak prywatności.

Przykład: Opiekun osoby leżącej, która potrzebuje zmiany pozycji co 2–3 godziny, musi budzić się w nocy, co skutkuje chronicznym zmęczeniem.

Przywiązanie emocjonalne do podopiecznego, szczególnie w relacjach rodzinnych, może prowadzić do wypalenia. Opiekunowie często ignorują własne potrzeby, co w dłuższej perspektywie skutkuje depresją lub lękiem.

W przypadku osób w stanie terminalnym lub z postępującą chorobą (np. Alzheimer) opiekun przeżywa długotrwałą żałobę „z wyprzedzeniem”, co wywołuje psychiczne cierpienie i prowadzi do traumy.

Wyzwania komunikacyjne i relacyjne

Jednym z wyzwań w opiece nad osobami zależnymi są trudności w porozumiewaniu się. W przypadku osób z afazją, głęboką niepełnosprawnością intelektualną lub autyzmem komunikacja werbalna bywa w ogóle niemożliwa. Opiekun musi nauczyć się alternatywnych metod.

Przykład: Osoba dorosła z autyzmem nie mówi, ale komunikuje potrzeb przez gesty, opiekun musi nauczyć się je odczytywać, co wymaga czasu i cierpliwości.

Niektóre osoby zależne reagują impulsywnie, agresywnie lub autoagresywnie, szczególnie w sytuacjach lękowych lub bólowych.

Przykład: Podopieczny uderza opiekuna, gdy jest dotykany podczas zabiegów higienicznych. Opiekun musi umieć reagować spokojnie i jednocześnie chronić siebie.

Wyzwania organizacyjne i systemowe

Uzyskanie świadczeń opiekuńczych, orzeczenia o niepełnosprawności, refundacji sprzętu czy turnusu rehabilitacyjnego często wiąże się z długimi procedurami, wizytami w urzędach i pisaniem odwołań. Biurokracja oraz zalew formalności to codzienność opiekunów osób zależnych.

Dodatkowym wyzwaniem jest brak koordynacji między instytucjami. Rodzina musi samodzielnie kontaktować się z NFZ, OPS, PCPR, lekarzami, rehabilitantami – brakuje jednego koordynatora opieki. Opiekunowie czują się zagubieni w systemie.

Tak zwana opieka wytchnieniowa – czyli czasowe odciążenie opiekuna – wciąż jest w Polsce mało dostępna i często wymaga wkładu własnego lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności. W praktyce opiekun nie ma realnej szansy na odpoczynek.

Wyzwania finansowe i zawodowe

Opiekunowie rodzinni otrzymują niskie świadczenia (np. specjalny zasiłek opiekuńczy lub świadczenie pielęgnacyjne), które nie pokrywają realnych kosztów życia i opieki. Także zawodowi opiekunowie mierzą się z niskimi wynagrodzeniami.

Jednocześnie wielu opiekunów musi zdecydować o rezygnacji z kariery zawodowej, co prowadzi do wykluczenia z rynku pracy, braku składek emerytalnych i trudności z powrotem do pracy po latach.

W przypadku opiekunów, którzy przez wiele lat opiekują się bliskim, dochodzi do sytuacji, w której nie mają prawa do pełnej emerytury, co pogłębia ubóstwo w późniejszym wieku.

Wyzwania społeczne i kulturowe

Opiekunowie często przez brak czasu, zmęczenie lub konieczność nieustannego nadzoru nad podopiecznym rezygnują z życia towarzyskiego, hobby, spotkań ze znajomymi. Prowadzi to do izolacji społecznej.

Choć opiekunowie wykonują pracę wymagającą i odpowiedzialną, rzadko spotykają się z uznaniem społecznym. Ich rola bywa niedostrzegana lub traktowana jako „obowiązek rodzinny”.

W niektórych środowiskach nadal funkcjonuje przekonanie, że osoby zależne powinny „zostać w domu” i nie uczestniczyć w życiu publicznym. Taka postawa utrudnia integrację i pogarsza sytuację opiekunów, którzy walczą o aktywizację swoich podopiecznych, a muszą mierzyć się ze stereotypami i stygmatyzacją.

Podsumowanie

Opieka nad osobą zależną to zadanie wieloaspektowe, które niesie ze sobą ogromne obciążenia fizyczne, emocjonalne, finansowe i społeczne. Opiekunowie, zarówno zawodowi, jak i rodzinni, wymagają wsparcia systemowego, szkoleniowego oraz psychologicznego, by móc wykonywać swoje obowiązki w sposób bezpieczny i godny.

Dlatego należy kłaść nacisk na: