Dyskryminacja ze względu na wiek i niepełnosprawność. Czym jest i jak można jej przeciwdziałać?

Aleksandra Borkowska-Frołowicz
12 sie
4 minut(y) czytania

Zaktualizowano: 30 sie

Dyskryminacja to nierówne, gorsze traktowanie osoby z powodu jej cech (np. wieku, niepełnosprawności), prowadzące do ograniczenia jej praw, wolności lub możliwości.

Rodzaje dyskryminacji:

Bezpośrednia – np. odmowa zatrudnienia z powodu wieku lub niepełnosprawności.
Pośrednia – pozornie neutralne kryteria, które faktycznie wykluczają określone grupy.
Systemowa/instytucjonalna – brak dostępnych usług, np. brak podjazdów, informacji w wersji dostępnej.
Dyskryminacja wielokrotna – gdy ktoś doświadcza kilku form wykluczenia jednocześnie (np. starsza osoba z niepełnosprawnością).

Formy dyskryminacji:

brak zatrudnienia lub awansu,
niższe wynagrodzenie,
brak dostępności (architektonicznej, cyfrowej, informacyjnej),
lekceważenie potrzeb, paternalizm,
język i stereotypy („stary człowiek”, „kaleka”),
wykluczanie z edukacji, kultury, transportu.

Przykłady dyskryminacji osób z niepełnosprawnościami

W miejscu pracy:

Odmowa zatrudnienia wyłącznie z powodu niepełnosprawności, mimo odpowiednich kwalifikacji.
Pomijanie przy awansach, nawet jeśli pracownik osiąga dobre wyniki.
Brak dostosowania stanowiska pracy (np. brak podjazdu, brak możliwości pracy zdalnej).
Niższe wynagrodzenie za tę samą pracę.

W edukacji:

Brak możliwości nauki w szkole ogólnodostępnej z powodu niedostosowanej infrastruktury lub braku wsparcia nauczyciela wspomagającego.
Ignorowanie specjalnych potrzeb ucznia z niepełnosprawnością (np. brak materiałów w wersji dostępnej, brak pomocy dydaktycznych).
Traktowanie dziecka jako mniej zdolnego z góry, bez indywidualnego podejścia.

W ochronie zdrowia:

Lekarze ignorują objawy choroby, tłumacząc wszystko niepełnosprawnością.
Brak dostępu do gabinetu (schody, brak windy),
Brak tłumacza PJM (Polskiego Języka Migowego) dla osób głuchych.

W transporcie publicznym:

Brak niskopodłogowych autobusów, wind, informacji dźwiękowych/wizualnych,
Kierowcy lub pasażerowie ignorują potrzeby osób z niepełnosprawnością (np. nieustąpienie miejsca),
Osoby niewidome nie mogą samodzielnie korzystać z przystanków bez zapowiedzi głosowych.

W życiu codziennym i przestrzeni publicznej:

Brak podjazdów, wind, oznaczeń brajlowskich – ograniczenie samodzielności.
Lokale usługowe, sklepy czy urzędy niedostępne architektonicznie.
Niechętne lub lekceważące podejście obsługi („Nie obsługujemy osób na wózku”).

W relacjach społecznych:

Unikanie kontaktu: np. sąsiedzi ignorują osobę z niepełnosprawnością, nie zapraszają jej na spotkania.
Współczucie zamiast szacunku: traktowanie osoby jak „biednej” lub „gorszej”.
Paternalizm: podejmowanie decyzji za osobę, mówienie do opiekuna zamiast bezpośrednio do niej.
Wykluczanie z życia towarzyskiego: brak zaproszeń na imprezy, brak wspólnych aktywności.
Hejt i uprzedzenia w internecie – komentarze wyśmiewające wygląd, mowę, sposób poruszania się.
Bagatelizowanie zdolności: „to i tak nic nie zmieni”, „lepiej nie próbuj”.

Dyskryminacja pozytywna (akcja afirmatywna)

Dyskryminacja pozytywna to działania wyrównujące szanse osób zagrożonych wykluczeniem, np.:

pierwszeństwo w zatrudnieniu osób niepełnosprawnych w sektorze publicznym,
kwoty zatrudnienia (obowiązek zatrudniania osób z orzeczeniem),
dofinansowania, ulgi, programy aktywizacyjne.

To świadome uprzywilejowanie osób z określonych grup społecznych (np. osób z niepełnosprawnościami, kobiet, mniejszości etnicznych). Pozytywną dyskryminację stosuje się głównie, aby:

wyrównać szanse tam, gdzie istnieją historyczne lub systemowe nierówności,
promować różnorodność i włączenie społeczne,
przełamać stereotypy i umożliwić marginalizowanym grupom lepszy start.

Dobre praktyki dyskryminacji pozytywnej

Rekrutacja zawodowa

Firma może zatrudnić osobę z niepełnosprawnością, jeśli ma ona kwalifikacje podobne do innych kandydatów, by zwiększyć różnorodność w zespole.

Udział wyborczy

Przykładowo: obowiązkowy udział kobiet na listach wyborczych.

Punkty rekrutacyjne

Dodatkowe punkty dla kandydatów z trudnych warunków społecznych w rekrutacji na uczelnię.

Dostosowania w miejscu pracy

Przykładowo: elastyczny czas pracy dla osób z niepełnosprawnościami.

PRZYKŁAD:

Szkoła średnia organizuje wycieczkę klasową. Jedna z uczennic porusza się na wózku inwalidzkim. Zamiast wybrać miejsce niedostosowane (np. schronisko w górach), szkoła wspólnie z uczniami i rodzicami organizuje wyjazd do ośrodka z pełnym dostosowaniem – podjazdy, łazienki, windy.

Ponadto:

uczennica bierze udział w planowaniu wyjazdu,
nauczyciele zapewniają pomoc asystenta,
grupa traktuje ją jak równoprawną uczestniczkę, bez nadmiernego współczucia czy dystansu.

Efekt: każdy czuje się częścią grupy, a osoba z niepełnosprawnością – w pełni włączona, a nie tylko „tolerowana”.

Przeciwdziałać dyskryminacji można poprzez aktywności takie jak:

edukacja społeczna i promowanie równości,
dostępność przestrzeni publicznej i cyfrowej,
wspieranie aktywności zawodowej osób 50+ i z niepełnosprawnością,
szkolenia pracodawców i instytucji,
monitorowanie przypadków dyskryminacji (np. przez Rzecznika Praw Obywatelskich),
wdrażanie zasad równego traktowania i inkluzji społecznej.

Ważne jest, by nie zastępować kompetencji przynależnością do grupy, ale działać na rzecz równych szans, a nie „przywilejów bez uzasadnienia”.

Pozytywna dyskryminacja to narzędzie służące sprawiedliwości społecznej, które „stosowane rozsądnie” pomaga tworzyć bardziej równe i otwarte społeczeństwo.

Akty prawne przeciwdziałające dyskryminacji

Konstytucja RP – zakaz dyskryminacji (art. 32)

Art. 32. [Zasada równości; zakaz dyskryminacji]

1. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.

2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

Czytaj więcej w Systemie Informacji Prawnej LEX:

https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/konstytucja-rzeczypospolitej-polskiej-16798613/art-32

Kodeks pracy – zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu (art. 113)

Art. 113. Jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu, bezpośrednia lub pośrednia, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy – jest niedopuszczalna.

Ustawa o równym traktowaniu (2003 r.)

Ustawa określa obszary i sposoby przeciwdziałania naruszeniom zasady równego traktowania ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną oraz organy właściwe w tym zakresie.