Niepełnosprawność – podstawowe informacje
- Aleksandra Borkowska-Frołowicz
- 8 wrz
- 4 minut(y) czytania
Niepełnosprawność to trwałe lub czasowe ograniczenie sprawności fizycznej, psychicznej lub umysłowej, które utrudnia lub uniemożliwia codzienne funkcjonowanie i uczestnictwo w życiu społecznym.
W ujęciu prawnym (Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej): „Osobą niepełnosprawną jest osoba, której stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub czasowo ogranicza możliwość wykonywania ról społecznych”.
Rodzaje niepełnosprawności
Niepełnosprawność może mieć różnorakie podłoże oraz przyczyny.
Niepełnosprawność ruchowa
Na przykład związana z porażeniem kończyn, amputacjami, chorobami mięśni i stawów
Więcej informacji: artykuł Razem w Opiece o niepełnosprawności ruchowej
Niepełnosprawność wzrokowa
Niepełnosprawność wzrokowa to ograniczenie widzenia – całkowita lub częściowa utrata wzroku – które wpływa na funkcjonowanie w życiu codziennym, edukacji, pracy czy relacjach społecznych. Może mieć różne przyczyny, stopnie oraz formy.
Rodzaje niepełnosprawności wzrokowej:
Całkowita ślepota: osoba nic nie widzi.
Znaczne ograniczenie widzenia (niedowidzenie): Osoba widzi, ale w bardzo ograniczonym zakresie. Może mieć problemy z ostrością, polem widzenia, rozpoznawaniem twarzy, poruszaniem się.
Zaburzenia pola widzenia np. widzenie tunelowe (jak przez rurę) lub ubytki w centralnym polu widzenia.
Przyczyny niepełnosprawności wzrokowej to:
wrodzone wady wzroku np. albinizm, zaćma wrodzona
choroby oczu np. jaskra, zwyrodnienie plamki żółtej, retinopatia,
uszkodzenia nerwu wzrokowego,
urazy mechaniczne oka lub czaszki,
choroby neurologiczne np. stwardnienie rozsiane.
Niepełnosprawność słuchowa (głuchota, niedosłuch)
Niepełnosprawność słuchowa to trwałe lub czasowe ograniczenie słyszenia, które wpływa na zdolność komunikowania się i funkcjonowania w życiu. Może występować od urodzenia lub być nabyta w wyniku choroby, urazu, starzenia się czy czynników genetycznych.
Rodzaje niepełnosprawności słuchowej:
Głuchota, niesłyszenie: Całkowita lub prawie całkowita utrata słuchu, osoba nie odbiera dźwięków mowy nawet przy użyciu aparatów słuchowych.
Niedosłuch, słabosłyszenie: Częściowa utrata słuchu, osoba ma trudności z rozumieniem mowy, szczególnie w hałasie lub bez pomocy aparatu słuchowego.
Głuchoniemota: Utrata słuchu w wieku przedjęzykowym, prowadząca do znacznych trudności lub braku możliwości nabycia mowy.
Przyczyny niepełnosprawności słuchowej to:
wady wrodzone i genetyczne,
infekcje w czasie ciąży (np. różyczka),
zapalenia ucha, uszkodzenia mechaniczne,
hałas, urazy akustyczne,
procesy starzenia (presbycusis).
Niepełnosprawność intelektualna (obniżony poziom funkcji poznawczych, np. zespół Downa)
Więcej informacji: artykuł Razem w Opiece o niepełnosprawności intelektualnej
Niepełnosprawność psychiczna (zaburzenia emocjonalne, schizofrenia, depresja)
Niepełnosprawność psychiczna odnosi się do trwałych lub długotrwałych zaburzeń psychicznych wpływających na funkcjonowanie w życiu codziennym. Dotyczy różnych schorzeń, które utrudniają samodzielne życie, pracę, naukę oraz relacje społeczne, takich jak np:
schizofrenia,
choroba afektywna dwubiegunowa,
depresja ciężka i przewlekła,
zaburzenia lękowe (np. lęk uogólniony, fobie),
zaburzenia obsesyjno- kompulsyjne (OCD),
zaburzenia osobowości,
zaburzenia rozwojowe, np. spektrum autyzmu (w niektórych przypadkach).
Objawy i skutki mogą obejmować:
problemy z logicznym myśleniem i koncentracją,
trudności w kontaktach społecznych,
zaburzenia nastroju i emocji,
dezorganizację zachowania,
trudności w adaptacji do zmian,
obniżoną zdolność do pracy i samodzielności.
Niepełnosprawność sprzężona
Niepełnosprawność sprzężona to współwystępowanie co najmniej dwóch różnych rodzajów niepełnosprawności, które razem w znacznym stopniu utrudniają funkcjonowanie w codziennym życiu, edukacji, pracy i relacjach społecznych.
Przykłady niepełnosprawności sprzężonej:
niepełnosprawność intelektualna i ruchowa,
niepełnosprawność wzrokowa i słuchowa (głuchoniewidomi),
zaburzenia psychiczne i niepełnosprawność ruchowa,
niepełnosprawność słuchowa i intelektualna.
Osoba z niepełnosprawnością sprzężoną ma złożone potrzeby, nie wystarczy jej wsparcie dedykowane tylko jednej niepełnosprawności. Wymaga zintegrowanego podejścia, np. terapii wielospecjalistycznej, pomocy asystenta, edukacji specjalnej. Może mieć trudności w komunikacji, poruszaniu się, uczeniu się i samodzielności – zależnie od kombinacji niepełnosprawności.
Niepełnosprawność ukryta (nie zawsze widoczna, np. padaczka, cukrzyca, autyzm)
Niepełnosprawność ukryta to rodzaj niepełnosprawności, która nie jest widoczna na pierwszy rzut oka, ale znacząco wpływa na codzienne funkcjonowanie. Może dotyczyć zdrowia fizycznego, psychicznego lub neurologicznego. Osoby z taką niepełnosprawnością często nie są traktowane jako osoby niepełnosprawne, mimo że mają realne ograniczenia.
Przykładami niepełnosprawności ukrytej są:
zaburzenia psychiczne, np. depresja, schizofrenia, lęki, PTSD,
zaburzenia neurologiczne np. padaczka, stwardnienie rozsiane, migrena przewlekła,
choroby metaboliczne i autoimmunologiczne np. cukrzyca typu 1, choroba Crohna, toczeń,
zespół Aspergera, ADHD,
choroby kardiologiczne lub układu oddechowego, np. astma, niewydolność serca,
przewlekły ból, fibromialgia,
zaburzenia widzenia, słuchu lub mowy, jeśli nie są oczywiste dla otoczenia.
Stopnie niepełnosprawności w Polsce
Orzekają o nich Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności.
Lekki stopień: Utrudnienia w pełnieniu ról społecznych, ale osoba funkcjonuje samodzielnie.
Umiarkowany stopień: Znaczne ograniczenia, potrzebna częściowa pomoc innych osób.
Znaczny stopień: Osoba niesamodzielna, wymaga stałej opieki lub pomocy.
Osobno ZUS/KRUS orzeka o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy.
Symbole niepełnosprawności
Symbole przyczyn niepełnosprawności w orzeczeniach o niepełnosprawności określone zostały w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 roku w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności wydanym na podstawie art. 6c ust. 9 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 123, poz. 776, z późn. zm.).
Symbole przyczyn niepełnosprawności są następujące:
01-U – upośledzenie umysłowe
02-P – choroby psychiczne
03-L – zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu
04-O – choroby narządu wzroku
05-R – upośledzenie narządu ruchu
06-E – epilepsja
07-S – choroby układu oddechowego i krążenia
08-T – choroby układu pokarmowego
09-M – choroby układu moczowo-płciowego
10-N – choroby neurologiczne
11-I – inne, zawierają schorzenia: endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu krwiotwórczego
12-C – całościowe zaburzenia rozwojowe
Akty prawne dotyczące osób z niepełnosprawnością w Polsce
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych reguluje prawa do wsparcia, świadczeń, orzekania.
Więcej informacji: https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/rehabilitacja-zawodowa-i-spoleczna-oraz-zatrudnianie-osob-16798906
Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (ratyfikowana przez Polskę w 2012 r.) zobowiązuje państwo do równego traktowania, dostępności, przeciwdziałania dyskryminacji.
Więcej informacji: https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/konwencja-onz-o-prawach-osob-niepelnosprawnych
Ustawa o pomocy społecznej (2004 r.) określa formy wsparcia (finansowe, opiekuńcze, instytucjonalne.
Ustawa Prawo oświatowe zapewnia dostęp do edukacji specjalnej, integracyjnej i indywidualnej.
Ustawa o dostępności (2019 r.) wprowadza obowiązek dostępności architektonicznej, cyfrowej i informacyjnej w instytucjach publicznych.
Komentarze