Seksualność osób starszych – między prawem, normą a społecznym tabu
- Klaudia Wos
- 15 minut temu
- 4 minut(y) czytania
Seksualność człowieka jest integralnym elementem jego tożsamości i dobrostanu psychofizycznego – niezależnie od wieku. Tymczasem w społecznym dyskursie temat życia intymnego osób starszych pozostaje marginalizowany, a często wręcz stygmatyzowany. W kulturze, która gloryfikuje młodość i fizyczną atrakcyjność, seniorzy bywają postrzegani jako osoby „poza” seksualnością. Z kolei badania i współczesne podejście naukowe jasno wskazują, że szeroko pojmowana aktywność seksualna w późnej dorosłości stanowi istotny element zdrowia, dobrostanu i jakości życia [4].
Nasza seksualność zmienia się wraz z upływem czasu – ewoluują nasze potrzeby, preferencje, możliwości oraz przekonania. To dynamiczny składnik naszej tożsamości, który nieustannie się rozwija i często wymaga od nas świadomego wsparcia.
Seksualność osób starszych a normy społeczne
Społeczeństwo często narzuca seniorom określony model zachowań — oczekując od nich spokoju, rezygnacji z namiętności i skupienia na rolach rodzinnych, takich jak dziadkowie czy opiekunowie. Przejawy uczuć, flirt czy otwarte wyrażanie potrzeb seksualnych przez osoby starsze bywają oceniane jako „niestosowne” czy „nieprzyzwoite” [1].
Tego rodzaju uprzedzenia prowadzą do społecznego wykluczenia i autoograniczenia seniorów, którzy z obawy przed oceną lub ośmieszeniem tłumią własne potrzeby. Zjawisko to określa się mianem społecznego uwięzienia w błędnym kole – społeczeństwo zakłada, że seniorzy nie są aktywni seksualnie, a sami seniorzy, chcąc uniknąć stygmatyzacji, podporządkowują się temu przekonaniu [3].
Sfera psychiczna odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu potrzeb seksualnych w późnej dorosłości. Badania wykazują, że poczucie osamotnienia, depresja i utrata pozycji społecznej znacząco obniżają motywację do podejmowania aktywności psychoseksualnej [6].
Nowe oblicze bliskości
Tymczasem, jak wskazują naukowcy, menopauza i andropauza nie muszą oznaczać końca życia seksualnego, a jedynie jego nowy etap. Badania wykazały, że kobiety 50+ często deklarują największe zadowolenie seksualne w życiu, wolne od lęku przed ciążą czy obowiązków wychowawczych [2]. Również mężczyźni 60+ potrafią odnaleźć w tym czasie nowe formy bliskości i czułości, które zastępują młodzieńczą spontaniczność dojrzałą intymnością.
Prawa seksualne – fundament godności i równości
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje zdrowie seksualne jako „dobrostan fizyczny, emocjonalny, psychiczny i społeczny związany z seksualnością” [7]. Obejmuje ono możliwość przeżywania przyjemnych, bezpiecznych i satysfakcjonujących doświadczeń seksualnych, wolnych od przemocy, przymusu i dyskryminacji.
W tym kontekście kluczowe znaczenie ma poszanowanie praw seksualnych, które – jak podkreśla Światowe Stowarzyszenie Zdrowia Seksualnego (WAS) – są nieodłącznym elementem praw człowieka, niezależnie od wieku [8]. Do podstawowych praw należą m.in.:
prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osoby,
prawo do autonomii i integralności cielesnej,
prawo do prywatności,
prawo do najlepszego możliwego do osiągnięcia stanu zdrowia, w tym zdrowia seksualnego, wraz z możliwością przeżywania przyjemnych, satysfakcjonujących i bezpiecznych doświadczeń seksualnych,
prawo do edukacji i wszechstronnej edukacji seksualnej,
prawo do swobody wyrażania swojej seksualności, tożsamości, orientacji i relacji,
prawo do wolności opinii i wypowiedzi w sprawach związanych z seksualnością,
prawo do wolności od wszelkich form dyskryminacji ze względu na płeć, orientację seksualną, tożsamość płciową, ekspresję płciową, wiek, pochodzenie etniczne, religię, status społeczny czy sprawność,
prawo do dostępu do wymiaru sprawiedliwości i skutecznych środków ochrony prawnej w sprawach związanych z seksualnością.
W praktyce jednak seniorzy często napotykają bariery w realizacji tych praw. Przykładem może być brak polityk instytucjonalnych dotyczących intymnych relacji mieszkańców domów opieki, czy tabuizacja tematu seksualności.
Wspieranie seksualności osób starszych
Wspieranie psychoseksualności seniorów powinno opierać się na trzech filarach:
Edukacja i destygmatyzacja – rzetelna edukacja seksualna (uwzględniająca zmiany fizjologiczne i emocjonalne w starości) oraz przestrzeń do rozmów i dostęp do specjalistów.
Wsparcie psychologiczne i społeczne – działania przeciw samotności, wdrożenie terapii par czy grup wsparcia.
Dostęp do usług zdrowia seksualnego – zapewnienie opieki seksuologicznej i ginekologiczno-urologicznej osobom starszym, bez uprzedzeń i dyskryminacji.
Według teorii pozytywnego starzenia się (positive aging) człowiek może aktywnie wpływać na jakość swojego życia niezależnie od ograniczeń fizycznych, a sfera seksualna stanowi jeden z ważnych obszarów tego procesu [9].
Nie istnieje wiek, w którym „nie wypada” kochać, pragnąć czy czuć. Seksualność nie jest przywilejem młodości, lecz prawem przysługującym każdemu człowiekowi przez całe życie. Współczesna nauka i etyka opieki nad osobami starszymi podkreślają, że pozytywne postawy wobec seksualności seniorów sprzyjają ich dobrostanowi, samorealizacji i zdrowiu psychicznemu. Społeczeństwo powinno więc dążyć nie do tłumienia, lecz do wspierania tego naturalnego wymiaru człowieczeństwa.
Ważne punkty (główne myśli):
Seksualność jest naturalną częścią życia – także w starszym wieku, wpływa na zdrowie i dobrostan.
Społeczne tabu i stereotypy ograniczają seniorów w wyrażaniu potrzeb emocjonalnych i seksualnych.
Starzenie się nie wyklucza bliskości – zmienia jej formę na bardziej emocjonalną i dojrzałą.
Seniorzy mają prawo do seksualności – zgodnie z zasadami WHO i WAS, niezależnie od wieku.
Wspieranie seksualności osób starszych wymaga edukacji, wsparcia psychologicznego i dostępu do opieki zdrowotnej.
Pozytywne podejście do seksualności seniorów sprzyja ich godności, zdrowiu psychicznemu i jakości życia.
Źródła
[1] Cichocka, M. (2006). „Biopsychospołeczne uwarunkowania seksualności ludzi starych” (w:) Seksualność w cyklu życia człowieka, M. Beisert (red.), 214-236, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
[2] El Khoudary, S. R., et al. (2019). The menopause transition and women's health at midlife: a progress report from the Study of Women's Health Across the Nation (SWAN). Menopause, 26(10), 1213-1227.
[3] Krasuski T., Owczarek K. (2018). „Seksualność seniorów” (w): Poradnik opiekuna seniora. Pogoda na starość, K. Owczarek, M.A. Łazarewicz (red.), 86-97, Warszawa: Wydawnictwo Wolters Kluwer.
[4] Lew-Starowicz, M., Lew-Starowicz, Z., Skrzypulec-Plinta, V. (2020). Seksuologia. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
[5] Światowa Organizacja Zdrowia. Deklaracja Praw Seksualnych, WHO (2014), https://federa.org.pl/ (dostęp: 20.10.2025).
[6] Weissbrot–Koziarska A., Janik-Komar J., Bąkowska A. (2020). Trening pozytywnego starzenia się, Opole: Uniwersytet Opolski.
[7] WHO, Defining Sexual Health: Report of a Technical Consultation on Sexual Health, Geneva 2006. [8] World Association for Sexual Health (WAS), Declaration of Sexual Rights, 2014.
[9] Wieteska, M. (2018). Miłość i intymność jako czynniki pozytywnego starzenia się. Wychowanie w Rodzinie, 19(3), 307-320.
Komentarze