Wykluczenie społeczne seniorów. Dlaczego stanowi wyzwanie i jak mu zapobiegać?

Wykluczenie społeczne to sytuacja, w której osoba (lub grupa) nie ma pełnego dostępu do uczestnictwa w życiu społecznym, kulturalnym, ekonomicznym czy politycznym. Dla seniorów oznacza to m.in. izolację, samotność i brak wpływu na otoczenie.

Główne przyczyny wykluczenia seniorów

1. Cyfrowe wykluczenie

• Brak umiejętności posługiwania się nowymi technologiami (smartfony, komputery, internet).

• Brak dostępu do urządzeń i internetu.

• Zbyt szybki postęp technologiczny, który nie uwzględnia potrzeb i możliwości osób starszych.

2. Izolacja społeczna

• Samotność (np. po śmierci partnera).

• Oddalenie od rodziny (np. dzieci mieszkają daleko lub za granicą).

• Utrata kontaktów towarzyskich po zakończeniu pracy zawodowej.

• Problemy z mobilnością, które ograniczają uczestnictwo w życiu społecznym.

3. Wykluczenie ekonomiczne

• Niskie emerytury, które ograniczają możliwość korzystania z dóbr i usług.

• Wysokie koszty życia, które nie są proporcjonalne do dochodów.

• Brak wsparcia finansowego w sytuacjach kryzysowych.

4. Bariery zdrowotne

• Choroby przewlekłe, niepełnosprawności, ograniczenia ruchowe.

• Problemy z dostępem do opieki zdrowotnej (np. długie kolejki, odległość do placówek).

• Brak przystosowania infrastruktury (np. schody, brak wind, niedostosowane łazienki).

5. Dyskryminacja i stereotypy

• Ageizm – negatywne stereotypy i uprzedzenia wobec osób starszych.

• Pomijanie seniorów w życiu publicznym, mediach.

• Brak głosu seniorów w debatach społecznych i politycznych.

6. Braki w edukacji i polityce publicznej

• Niedostosowanie polityki społecznej do starzejącego się społeczeństwa.

• Brak programów aktywizujących seniorów (np. zajęcia, kluby seniora).

• Niewystarczające działania edukacyjne skierowane do młodszych pokoleń w zakresie szacunku i wsparcia dla starszych.

Skutki wykluczenia społecznego seniorów

• Pogorszenie zdrowia psychicznego – depresja, lęk, spadek samooceny.

• Zanik więzi rodzinnych i międzyludzkich.

• Brak motywacji do dbania o siebie i zdrowie.

• Szybsze pogłębianie się objawów demencji.

• Zwiększone ryzyko przemocy domowej lub zaniedbania.

Sposoby na przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu seniorów

Na poziomie społecznym:

• Organizowanie klubów seniora, uniwersytetów trzeciego wieku, warsztatów.

• Bezpłatne kursy komputerowe, spotkania międzypokoleniowe.

• Programy wolontariatu „telefon do seniora”, asystenci społeczni.

• Dostosowanie przestrzeni miejskiej (ławki, windy, komunikaty głosowe) do potrzeb osób starszych.

• Promowanie pozytywnego wizerunku osób starszych w mediach.

Na poziomie rodziny:

• Regularne kontakty – rozmowy, odwiedziny, wspólne aktywności.

• Włączanie seniora w decyzje rodzinne.

• Pomoc w korzystaniu z nowych technologii.

Wykluczenie seniorów to problem wielowymiarowy, który wymaga systemowych działań: edukacyjnych, społecznych, technologicznych i politycznych. Kluczowe jest zapewnienie dostępności, integracji międzypokoleniowej i wsparcia na różnych poziomach.

Oto przykłady rozwiązań:

1. Rozwój programów międzypokoleniowych

• Organizowanie wspólnych warsztatów, wydarzeń kulturalnych czy projektów łączących młodzież i seniorów.

• Programy mentoringowe, w których seniorzy dzielą się doświadczeniem z młodszymi.

2. Edukacja cyfrowa

• Darmowe kursy obsługi smartfonów, komputerów i internetu (np. bankowość online, komunikatory, zakupy).

• Tworzenie prostych instrukcji i aplikacji dostosowanych do potrzeb starszych osób.

3. Wsparcie lokalne i sąsiedzkie

• Sieci wsparcia sąsiedzkiego np. wolontariusze pomagający w codziennych czynnościach.

• Lokalne kluby seniora i świetlice z regularnymi spotkaniami, zajęciami czy wycieczkami.

4. Lepszy dostęp do usług

• Transport w razie potrzeby np. na telefon lub darmowe przejazdy dla seniorów do lekarza czy na wydarzenia społeczne.

• Mobilne usługi (np. biblioteka, przychodnia) docierające do mniej dostępnych miejsc.

5. Zaangażowanie seniorów w życie społeczne

• Konsultacje społeczne z udziałem osób starszych, niech współdecydują o sprawach ich dotyczących.

• Wolontariat senioralny np. pomoc innym seniorom, prowadzenie zajęć.

6. Wsparcie psychologiczne i zdrowotne

• Regularny dostęp do psychologa, zwłaszcza w okresach samotności (np. po stracie partnera).

• Programy profilaktyczne zapobiegające depresji i izolacji.

• Dostęp do lekarzy różnych specjalności (aktualnie czeka się na wizytę około roku).

7. Media i kampanie społeczne

• Promowanie pozytywnego wizerunku starości i aktywności osób starszych.

• Kampanie przełamujące stereotypy na temat osób starszych

Dobre praktyki wspierające integrację seniorów

„Seniorzy w sieci” – Fundacja Orange

• Bezpłatne kursy komputerowe i internetowe dla osób 60+.

• Zajęcia prowadzone w bibliotekach, domach kultury, online.

„Uniwersytety Trzeciego Wieku (UTW)”

• Działają przy uczelniach i instytucjach kultury w całej Polsce.

• Seniorzy uczą się języków, informatyki, historii, a także biorą udział w zajęciach sportowych i integracyjnych.

• Wzmacniają poczucie sensu i przynależności.

„Telefon życzliwości” – Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Krakowie

• Infolinia dla samotnych seniorów – możliwość rozmowy z drugim człowiekiem, uzyskania wsparcia.

„Seniorzy dla społeczności” – Stowarzyszenie Mali Bracia Ubogich

• Wolontariat senioralny starsze osoby angażują się w działania na rzecz innych seniorów.

• Przełamuje stereotypy, że senior tylko potrzebuje pomocy. Pokazuje, że może ją także dawać.